Als hulpverlener kun je te maken krijgen met mensen die lijden aan benauwdheid. Dit kan zich uiten in een snelle ademhaling met veel bijgeluiden en/of hoesten. Mensen kunnen door de benauwdheid erg angstig of in paniek zijn. Als hulpverlener kun je je hier heel ongemakkelijk bij voelen. Weet je wat er precies aan de hand is met deze mensen? Wat weet je over de mogelijke oorzaken van deze benauwdheid? En weet je wat je zou kunnen doen om deze mensen te helpen?
Uit onderzoek van meerdere leerboeken op gebied van EHBO blijkt dat er in sommige teksten slechts summier wordt ingegaan op ziektes van de luchtwegen en in andere boeken zelfs helemaal niet. De mogelijke hulpverlening die genoemd wordt, bestaat uit het ondersteunen van de ademhaling. Dit zou je kunnen doen door het losmaken van knellende kleding, het slachtoffer helpen zijn medicatie in te nemen en het slachtoffer helpen een houding te vinden die hij prettig vindt, één waarbij hij zich zo comfortabel mogelijk voelt. Hierbij wordt vermeld dat hij niet plat mag liggen. Maar waarom mag iemand niet plat neergelegd worden? En wat voor houding is dan wel prettig en is dat voor iedereen hetzelfde? Kan een slachtoffer dit überhaupt wel goed aangeven als hij hevig benauwd is?
Allergie
Iedereen kent wel mensen in zijn omgeving die allergisch zijn voor het een of ander. Een allergie kan de oorzaak zijn van benauwdheid. Bij allergie is er sprake van een overgevoeligheidsreactie van het lichaam op bepaalde, meestal onschadelijke stoffen. Bij mensen met een allergie voor een zekere stof reageert het lichaam veel heviger op die stof dan bij mensen die niet allergisch zijn. Het lichaam herkent die stof als een bedreiging, en reageert hier op met een immunologische (afweer)reactie. Het gevolg is een ontstekingsreactie die steeds weer optreedt wanneer men in contact komt met deze stof. Bij deze ontstekingsreactie zal op de plaats waar de ‘schadelijke’ stof binnenkomt als eerste een reactie ontstaan van de vaten. Deze gaan zich verwijden, waardoor de plek beter doorbloed wordt. Met dit extra bloed worden stoffen aangevoerd die ter plekke uit de bloedvaten treden en in het weefsel aan de slag gaan om de bedreiging af te breken en op te ruimen. Hier worden de klassieke ontstekingsverschijnselen zichtbaar: roodheid, zwelling, pijn, warmte en gestoorde functie. Wanneer de indringer onschadelijk is gemaakt door de ontstekingsreactie zal het weefsel zijn normale uiterlijk en functie terug krijgen.
De uiterlijke verschijningsvormen van verschillende allergieën hebben te maken met het deel van het lichaam dat overgevoelig reageert op de schadelijke stof. Bij hooikoorts reageert het afweersysteem van de neus met een overgevoeligheidsreactie van de slijmvliezen van de neus en in meer of mindere mate de ogen. De veroorzaker van deze reactie is stuifmeel (pollen) van bloeiende planten en bomen. Het resultaat? Een loopneus of juist erg verstopte neus, niezen, jeukende en rode ogen, mogelijk benauwdheid.
Bij allergie voor huisstofmijt kan de huid reageren op de uitwerpselen van de huisstofmijt. Dit kan verschijnselen veroorzaken van jeuk, roodheid en eczeem. De luchtwegen kunnen ook reageren, waardoor er verschijnselen van benauwdheid en hoesten ontstaan.
Bij een voedselallergie reageert het afweersysteem heftig op een allergeen in onze voeding. Een bekend voorbeeld hiervan is pinda-allergie. Zelfs als er maar een minieme hoeveelheid pinda wordt gegeten, kan dit een hevige, gevaarlijke reactie veroorzaken. De verschijnselen hiervan zijn onder andere tintelende lippen, zwelling van gezicht, ogen, lippen, ‘vol gevoel’ in de keel, en benauwdheid. In ernstige gevallen kan dit ontaarden in anafylaxe: een levenssituatie waarbij de reactie zo hevig is dat de bloeddruk sterk daalt en mensen in shock raken.
Ziekten van de luchtwegen: astma, COPD Zowel astma als COPD (chronische obstructieve longziekten) zijn obstructieve aandoeningen van de luchtwegen. Deze obstructie ontstaat niet door een externe oorzaak, zoals een blokkade na verslikking, maar door een interne oorzaak. De luchtwegen reageren op een bepaalde prikkel met een ontstekingsreactie. Hier-bij trekken de gladde spieren van de luchtwegwand samen, treedt er zwelling in de luchtwegwand op en wordt er meer slijm gevormd. Het gevolg hiervan is dat de diameter van de luchtwegen versmalt; er ontstaat een vernauwing, oftewel obstructie. Kenmerkend hierbij is dat met name het uitademen moeilijk wordt. Er moet immers dezelfde hoeveelheid lucht, in dezelfde tijd, door een veel nauwere luchtweg uitgeblazen worden. Al voordat iemand volledig heeft uitgeademd komt de prikkel om weer in te ademen. Daardoor ontstaat er in de longen een nog groter volume dat bij de volgende uitademing weer uitgeademd moet worden. Een obstructie van de luchtwegen kan hevige benauwdheidklachten veroorzaken.
Bij astma is er sprake van een obstructieve longaandoening waarbij de klachten aanvalsgewijs optreden. Mensen kunnen tijdens een aanval erg benauwd zijn, piepend ademhalen, angstig zijn, productief ( dat wil zeggen: met slijm) hoesten. De klachten kunnen ontstaan als gevolg van allergie of hyperreactiviteit van de longen. Als er sprake is van een allergie reageren de longen heftig op een bepaalde allergene prikkel (zoals contact met huidcellen van katten). In het geval van hyperreactiviteit zijn de luchtwegen gevoelig voor meer algemene, niet-allergene prikkels. Ook zijn er mensen waarbij de astmatische klachten ontstaan als gevolg van inspanning. Bij astma is de bronchus-obstructie normaal gesproken van voorbijgaande aard; tijdens een aanval zijn de klachten aanwezig, maar als de aanval voorbij is kunnen mensen weer volledig klachtenvrij zijn.
Bij COPD is de obstructie continu aanwezig. De aandoening is in principe irreversibel: de symptomen kunnen weliswaar verergeren, zoals bij inspanning, maar zijn altijd aanwezig. Onder de noemer COPD vallen chronische bronchitis en longemfyseem. In de praktijk wordt hier vaak niet veel onderscheid meer tussen gemaakt omdat mensen met gevorderde stadia van COPD over het algemeen zowel verschijnselen van chronische bronchitis als van emfyseem hebben. Door de hyperreactiviteit is er regelmatig sprake van ontstekingsreactie in de luchtwegen, waardoor het proces van zwelling en extra slijmaanmaak voortdurend bezig is. Bovendien wordt het moeilijker om het slijm op te hoesten aangezien de long slapper wordt, de luchtwegen bij krachtig hoesten dicht kunnen vallen, en mensen vaak krachtverlies hebben in de spieren (waaronder de ademhalingsspieren).
Waarschijnlijk is de term ‘slappe long’ wel bekend als we het hebben over emfyseem. Bij emfyseem is er sprake van vernietiging van longweefsel. De uitwisseling van gassen vindt plaats in de alveoli, of longblaasjes. Bij longemfyseem gaan er echter langzaam maar zeker steeds meer wandjes van de longblaasjes kapot. Hierdoor wordt het grote aantal kleine ‘zakjes’ steeds minder en ontstaan er grotere luchtzakl<.en. Door het verlies van longoppervlakte wordt de gasuitwisseling minder effectief en de ademhaling daardoor minder efficiënt.
We hebben nu een aantal mogelijke oorzaken van benauwdheid bekeken. Maar hoe ga je er verder mee om als hulpverlener? Het zal duidelijk zijn dat geruststellen een belangrijke taak van de hulpverlener kan zijn. Kun je je voorstellen hoe het voelt om benauwd te zijn? Heb je inzicht in welke houdingen je voor zou kunnen stellen aan een benauwd slachtoffer? In het volgende deel van hulpverleners magazine zullen we verder ingaan op deze vragen.
Margreet Nederhoed
EHBO-instructeur
Fysiotherapeut